Paris Notr-Dam Kilsəsi

Viktor Hüqo gələcəyin keçmişin varisi olduğunu

«Spira, Spera – Nəfəs al, ümid et»

1648-ci ildə Parisdə məhkəmə binasını xarabaya çevirmiş yanğının üç cür: siyasi, meteoroloji və poetik izahları olsa da, bədbəxtlikdən, inkar olunması heç cür mümkün olmayan fakt – yanğının həqiqətən baş verməsidir. Həmin fəlakətdən sonra, xüsusilə də müxtəlif zamanlarda aparılan təmir nəticəsində yanğının rəhm etdiyi çox az yer bərpa olunmuş və Fransa krallarının bu qədim iqamətgahından indi çox az bir əsər qalmışdır; vaxtilə bu saray Luvr sarayının böyük qardaşı sayılırdı və kral Yaraşıqlı Filipin zamanında uzaq və qədim günlərin xatirəsi kimi yaşayırdı; onda kral Rober tərəfindən tikilmiş və Elqaldusun təsvir etdiyi həşəmətli binaların qalıqlarını axtarırdılar.

Zaman və insanlar bütün bu sənət əsərlərinə nələr etmədilər?

Bir gün səhər tezdən oyananda qız pəncərəsində iki dibçək gördü. Qablardan biri olduqca gözəl və zərif büllur vaza idi; amma çatlaq idi; odur ki, vazanın içindəki su axmış, çiçəklər solmuşdu. O biri qab isə sadə, qaba bir küp idi. Küpün suyu axmadığından onun içindəki çiçəklər təravətli və gözəl görünürdü.

Qaraçı qız cavab verdi:

– Bəli, bilirəm. Dostluq qardaş-bacı kimi bir canla, bir ruhla, bir-birinə təmas edən, bütövləşə bilməyən bir əlin iki barmağı kimi yaşamaq deməkdir.

İnsanı idrak idarə etdikdə o hər şeydə ifadə oluna bilər.

Mən cəhənnəmin dərinliklərindən səni çağırdım,

səsimi eşitdin,

Sənsə məni dəniz burulğanına atdın, dalğalar məni sarsıtdı!

Dante öz cəhənnəmini təsvir etmək üçün bundan gözəl örnək tapa bilməzdi. Qıf şəklində yapılmış bu zindanlar, adətən, dar və ensiz bir otaqda başa çatırdı. Dante bu otağa şeytanı yerləşdirərdi. Bəşəriyyət isə buraya edam cəzasına məhkum edilmiş insanları salırdı. Buraya düşmüş zavallı insanlar artıq günəş işığına, havaya, həyata, bütün ümidlərə vida etməli idilər! Buradan çıxan insanlar yalnız dar ağacına, yaxud tonqalda yanmağa gedərdilər. Bəzən bu insan burada çürüyə də bilərdi; bəşəriyyətin ədalət məhkəməsi buna «insanı unutmaq» adını vermişdi. Məhkum özü ilə xarici aləm arasında bir yığın daş və bir sürü keşikçi olduğunu və bu zindanın, bu nəhəng binanın bütün sakinlərinin böyük və mürəkkəb qıfıla çevrilərək onu canlı aləmdən təcrid etdiyini hiss edirdi.

«Formanın xüsusiyyəti mühafizə edildikdə ruha zərər dəymir».